Εθελοντισμός και Ψυχική Υγεία

Εισαγωγή

Ο εθελοντισμός ή καλύτερα το κίνημα του εθελοντισμού αποτελεί σήμερα με τις ανάλογες προϋποθέσεις μία μεγάλη δύναμη ελπίδας για τον σύγχρονο κόσμο. Αυτή η διατύπωση εμπεριέχει ένα θεμελιώδες ερώτημα για το τι είναι εθελοντισμός, πως διαμορφώνεται και τι ρόλο διαδραματίζει στη σύγχρονη ζωή. Το φαινόμενο του οργανωμένου εθελοντισμού αποκτά ολοένα νέες και πρωτότυπες ποιοτικές και ποσοτικές διαστάσεις που ξεπερνούν τις παλιές εμπειρίες παραδοσιακής φιλανθρωπίας. Ο εθελοντισμός σήμερα δεν ταυτίζεται με την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών αλλά ούτε και με τη δράση του Ερυθρού Σταυρού.

Ο εθελοντισμός έτσι όπως αναδύεται, ιδιαίτερα στις χώρες της Ευρώπης, γι’ αυτό μιλάμε για μία κοινωνική Ευρώπη, οριοθετεί τον τρίτο πυλώνα της οικονομίας παρέχοντας υλικά αγαθά και υπηρεσίες που αδυνατούν να προσφέρουν το κράτος και η ελεύθερη αγορά.

Η προσφορά εθελοντικής εργασίας διαμορφώνει νέα κοινωνικά ήθη συμβάλλοντας στην συνεκτικότητα του κοινωνικού ιστού και ενδυναμώνοντας την κοινωνική αλληλεγγύη. Ίσως συναντήσουμε έτσι το κλέψιμο της γειτονιάς και της γιορτής που τόσο λείπουν από τον σημερινό άνθρωπο.

Η εθελοντική δράση παρακάμπτει τις κρατικές γραφειοκρατίες αντιτίθεται στις άγριες συνθήκες της αγοράς και δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους ‘ενεργούς πολίτες’ να εκφράσουν τα πιο βαθιά τους αλτρουιστικά συναισθήματα.

Εθελοντισμός: ένα νέο φαινόμενο

Είναι αλήθεια πως δυσκολευόμαστε να ορίσουμε τον εθελοντισμό σαν ένα νέο φαινόμενο. Αλλάζει διαρκώς σήμερα όψεις, περιεχόμενο και μεθόδους ακολουθώντας τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας.

Ο σύγχρονος εθελοντισμός εκδηλώνεται σε πολλά επίπεδα:
* Στην οργανωτική του όψη – κοινωνικός επαγγελματισμός
* Στον τρόπο παρέμβασης συνδυάζοντας παραδοσιακές μεθόδους με νέες μεθόδους (δικτυωμένη κοινωνική εργασία). Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι τράπεζες χρόνου.
* Στους τομείς παρέμβασης (όχι μόνο βοήθεια στους φτωχούς αλλά καταπολέμηση της φτώχειας ως κοινωνικού φαινομένου) ή μετα-υλιστικές κοινωνικές ανάγκες (όπως προστασία του περιβάλλοντος κ.α.)
* Στα κοινωνικά του κίνητρα που έχουν να κάνουν λιγότερο με φιλανθρωπία  και περισσότερο με προάσπιση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
* Στην πολιτική του διάσταση που απουσίαζε από παλιότερες μορφές εθελοντικής δραστηριότητας.
* Στη δημοκρατική του λειτουργία ως πεδίου έκφρασης κοινωνικού πλουραλισμού, πνεύματος αλληλεγγύης υπέρ των λιγότερο ευνοημένων ατόμων και της αυτοεκπροσώπισης των πολιτών.
* Και τέλος στο προοδευτικά αυξανόμενο οικονομικό του μέγεθος που συμβάλλει στη λεγόμενη ‘αλληλέγγυα οικονομία’ που εκφράζεται στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Αιτίες ανάπτυξης εθελοντισμού

Η κρίση του κράτους πρόνοιας είναι σύνθετη και πολυπαραγοντική. Τις τελευταίες δεκαετίες δέχεται μία μετωπική πολιτική, οικονομική και ιδεολογική επίθεση κυρίως από τη σκοπιά του νέο-φιλελευθερισμού που δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε τη θεωρία και πρακτική των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Ο Μ. Revelli στο βιβλίο του ‘La sinistra sociale’ προσδιορίζει ως κεντρικό χαρακτηριστικό της μεταλλαγής των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων την εγκατάλειψη της ιδέας ότι στη σφαίρα της πολιτικής ανήκει η οικονομική αναδιανομή του πλούτου.

Τα παραδοσιακά προγράμματα κοινωνικής πολιτικής αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα που δημιουργούν, η γήρανση του πληθυσμού, οι αλλαγές στην οικογένεια, στην αγορά εργασίας και γενικότερα στον τρόπο παραγωγής (μετάβαση από τον φορντισμό στον μετα-φορντισμό), κρίση του φορντισμού σημαίνει το πέρασμα από την μαζική απασχόληση στην επιλεκτική χρήση της εργατικής δύναμης.

Κάτω από τις συνθήκες αυτές η κινητοποίηση των εθελοντικών ενεργειών της κοινωνίας μπορεί να συμβάλλει στην διατήρηση της κοινωνικής συνοχής με μικρό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτή η εκπληκτική δυνατότητα του εθελοντισμού να εξασφαλίζει κοινωνικές υπηρεσίες με λιγότερο κόστος, εξηγεί το αυξημένο ενδιαφέρον γι’ αυτό που δείχνουν οι νεοφιλελεύθεροι υποστηρικτές του. Στο πλαίσιο όμως μίας αντίληψης που τείνει στον επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων με όρους φιλανθρωπίας και στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού όχι πλέον ως ‘κοινωνικού ζητήματος’ που πρέπει να επιλυθεί σε επίπεδο ατομικής ευθύνης. Και εδώ γεννάται ένα μεγάλο ζήτημα όταν ο εθελοντισμός υπερφορτώνεται με καθήκοντα ‘υποκατάστασης’ του κοινωνικού κράτους.

Ας δούμε τον εθελοντισμό ως πεδίο ανίχνευσης νέων αναγκών κοινωνικής προστασίας, προπορευόμενος από το κράτος στον εντοπισμό τους και στην επεξεργασία προγραμμάτων αντιμετώπισής τους. Με αφετηρία την αξία της κοινωνικής αυτονομίας και την ιδέα της αυτόνομης συμμετοχής των πολιτών στη διαδικασία της παραγωγής της κοινωνικότητας οι εθελοντικές εμπειρίες πηγαίνουν πέρα από τα ιδεολογικά θεμέλια του παραδοσιακού κοινωνικού κράτους. Η εκχώρηση στο κράτος του μονοπωλίου της κοινωνικότητας δεν αποτελεί πλέον ένα αναμφισβήτητο δόγμα. Η ιδέα ότι το ‘λιγότερο κράτος’ δεν αντιστοιχεί κατ’ ανάγκη με το ‘περισσότερη αγορά’, αλλά να οδηγήσει στην ανάπτυξη μίας αυθεντικής ‘κοινωνικότητας του κοινωνικού’.

Σε μία τέτοια προοπτική οι εθελοντικές οργανώσεις έχουν να διαδραματίσουν ένα αυτόνομο και σημαντικό ρόλο στην κοινωνική πολιτική και στις ανθρώπινες σχέσεις ‘αμοιβαιότητας’ από τις οποίες αναδύεται η όψη μίας ‘άλλης’ κοινωνίας από εκείνη που παράγει ο καπιταλιστικός οικονομικός μηχανισμός.

Εθελοντικές Δράσεις του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου

Το Κ.Ψ.Υ. Ρεθύμνου στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του έχει αναπτύξει ένα δίκτυο εθελοντών ψυχικής υγείας με σημαντική δράση.
Έχουν δημιουργηθεί 4 ομάδες εθελοντών ψυχικής υγείας:
• Ομάδα περιοδικού του Κ.Ψ.Υ. με θέματα ψυχικής υγείας.
• Ομάδα υποστήριξης εκδηλώσεων του Κ.Ψ.Υ.
• Ομάδα υποστήριξης Συλλόγου Οικογενειών Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου και της Κοινωνικής Λέσχης χρηστών υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.
• Ομάδα ερευνών σε θέματα ψυχικής υγείας.

Επίλογος

Η πολιτική όπως έχει  διαμορφωθεί σήμερα δεν έχει αρκετό χώρο για τον πολίτη. Οι κοινωνίες των πολιτών είναι το διαρκές ζητούμενο. Οι δυνατότητες που προσφέρονται στους πολίτες να ξεφύγουν από την ιδιώτευση και να δημιουργήσουν την αιώνια σφαίρα είναι ελάχιστες. 17 εκατομμύρια Ευρωπαίοι αναζητούν εργασία σήμερα. Η πληροφορική επανάσταση, η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η αίσθηση ελλείμματος ελευθερίας, η αναποτελεσματικότητα των εθνικών πολιτικών και άλλα τροποποιούν άρδην το κοινωνικό τοπίο. Ο εθελοντισμός ίσως αποτελεί την βασιλική οδό για μια «άλλη» κοινωνία.

Αντώνης Λιοδάκης
Ψυχίατρος – Διευθυντής  Κ.Ψ.Υ. Ρεθύμνου

Επικοινωνία

Κέντρο Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου
Δημοκρατίας 24,  Ρέθυμνο 74100 
Τηλ: 28310-20799      Fax: 28310-35399  
www.cepsyre.gr   e-mail: info@cepsyre.gr